کارتزیانیسم (۴)

  

 

 پروفسور دکتر مانفرد اشتارکه

برگردان

شین میم شین

۳۱

·      وجوه مشترک کارتزیانیسم با پیش شرط های آگوستینی در مقبولیت آن از سوی پورت رویال و اوراتوریوم نقش معینی بازی کرده اند.

۳۲

·      سیستم های راسیونالیستی قرن هفدهم (رگی، هوبس، اسپینوزا، مالبرانش، لایب نیتس) همه تحت تأثیر دکارت بوده اند، بدون اینکه در حد دکارت توقف کنند.

۳۳

·      آنها قبل از همه، به بحث جدی تر راجع به پاسخ دوئالیستی به تأثیر متقابل جسم و روح می پردازند و بدان سمتگیری ماتریالیستی و ایدئالیستی می بخشند:

الف

·      اوکی ژنالیسم (گولینچ) (۱۶۲۵ ـ ۱۶۶۹) می کوشد، دوئالیسم را حفظ کند و بر آن است که تفکر نه منشاء مادی، بلکه منشاء الهی دارد و حرکت مادی فقط بهانه ای است و نه علتی.

ب

·      مالبرانش به سبب تز دوئالیستی، تصمیم می گیرد که کردوکار تفکر را بمثابه عمل الهی توضیح دهد و ضمنا تفکر و خدا را بطور پانته ئیستی به هم نزدیک می کند و خود را از تهمت اسپینوزیست بودن خلاص می کند.

پ

·      لایب نیتس می کوشد اعجاز عمل موازی جسم و روح را بر مبنای «هارمونی از قبل تعیین شده» بر مبنای مشیت الهی برای همه زمان ها استخراج کند.

·      او در واقع تساوی دو ساعت مختلف را که گولینج مطرح کرده، به خدمت می گیرد:

·      دو ساعت مختلف که نه به سبب وابستگی علی (علت و معلولی) به یکدیگر، بلکه صرفا به برکت هنر خالق شان مسیر واحدی را طی می کنند، در زمان واحدی زنگ می زنند و وقت را تعیین می کنند.

۳۴

·      روشنگری فرانسه که شالوده فلسفی ـ معرفتی ـ نظری اش کم و بیش سنسوئالیستی (حسگرایی) است، با کارتزیانیسم عمدتا در تضاد قرار دارد.

۳۵

·      روشنگری فرانسه، در تحلیل نهائی، تنها برای تجربه و تعویض شناخت، اعتبار قائل می شود.

۳۶

·      روشنگری فرانسه نه حقایق ابدی را قبول دارد، نه دانش منظم، دگماتیکی و متافیزیکی مبتنی بر تفکر عقلی را.

۳۷

·      آنچه که روشنگری فرانسه از دکارت تقبل می کند، عبارت است از بخش های معین زیر از آموزش او که در روشنگری فرانسه تغییر معنا می یابند:

الف

·      متد دکارت، یعنی آموزش مربوط به تردید و شناخت روشن و واضح

ب

·      تکانه های مبتنی بر علوم طبیعی، یعنی تکانه های مکانیسیستی معینی.

۳۸

·      روشنگری فرانسه تردید را بمثابه وسیله بررسی جهت کسب اطمینان عاری از شک و دودلی در نظر نمی گیرد، بلکه بمثابه ابزار نقد و شرط ماهوی دانش تجربی تلقی می کند.

۳۹

·      منظور روشنگری فرانسه از شناخت روشن و واضح، نه شناخت عقلی ماهیت، بلکه نگرش امپیریستی (تجربه گرایی) در جهان تجربه است.

۴۰

·      در عرصه علوم طبیعی تکانه های مکانیسیستی دکارت، روشنگری فرانسه را عمدتا از لحاظ توضیح دئیستی و یا ماتریالیستی پدیده های ارگانیکی از ماده و حرکت تحت تأثیر قرار می دهد و بدین طریق کارتزیانیسم با اپیکوریسم و یا اتمیسم مطابقت پیدا می کند.

۴۱

·      قلمداد کردن موجودات به مثابه مکانیسم (ماشین)، قبل از همه، به معنی پرخاش و اعتراض روشنگری فرانسه بر ضد اصول توضیحی ارسطوئی (ارواح گیاهی، حیوانی و عقلی) و اپیکوری، استوئیستی و افلاطونی (روح مادی، روح جهانی) است.

۴۲

·      در روشنگری فرانسه، به سبب رد تقریبا عمومی اوتوماتیسم و رد آموزش بیروحی جسم زنده، فرضیه های اپیکوری (گاسندیسم)، افلاطونی (روی آوردن کودورث به ویتالیسم) و ارسطوئی (آموزش منادی لایب نیتس) همچنان از اعتبار معینی برخوردار می مانند، ولی قادر به اقناع روشنگران تجربه گرا نمی شوند.

ادامه دارد.