سیری در جهان بینی شهریار (42)

حیدر بابایه سلام

سید محمد حسین بهجت تبریزی

(۱۲۸۵ - ۱۳۶۷)

  ترجمه، ویرایش و تحلیل از

میمحا نجار

 حیدربابا ،‌ سنوْن اوْزوْن آغ اوْلسون  
دؤرت بیر یانون بولاغ اوْلسون، باغ اوْلسون  
بیزدن سوْرا سنوْن باشون ساغ اوْلسون  
دوْنیا قضوْ- قدر ، اؤلوْم - ایتیمدى
دوْنیا بوْیى اوْغولسوزدى، یئتیمدى

·        معنی تحت اللفظی:

·        حیدر بابا، رویت سپید بادا.

·        دور و برت چشمه بادا و باغ بادا.

·        پس از ما سرت سلامت بادا

·        جهان، جهان مبتنی بر قضا و قدر، مرگ و میر و گمگشتگی است.

·        سکنه جهان ـ همه از دم ـ پسر مرده و یتیم اند.

·        در این بند شعر، فلسفه تاریخ (تئوری اجتماعی) شهریار و اهل تشیع تبیین می یابد:

1

 حیدربابا ،‌ سنوْن اوْزوْن آغ اوْلسون  

·        آرزوی «روی سپید» توسط شهریار برای حیدر بابا، احتمالا یکی از آرزوهای ایدئال توده های مولد و زحمتکش آذری با ابعاد دنیوی و اخروی است:

·        فرهنگ آذربایجان، فرهنگ توده ای نا شناخته ای است که زیر توده های انبوهی از دود تحقیر و تخریب و ستم ملی، مدفون و موش و فراموش گشته است.

·        در مفهوم «آرزوی روی سپید» برای کسی، سربلند بیرون آمدن او از دادگاه و آزمایشگاه (و شکنجه گاه) دنیوی و اخروی است.

·        رو سپیدی به معنی زندگی شرافتمندانه و بشر دوستانه است.

·        به معنی زندگی مبتنی بر حفظ عزت انسانی خویش و همنوع خویش است:

2

حیدربابا ،‌ سنوْن اوْزوْن آغ اوْلسون  

·        برای درک محتوای این آرزوی توده ای باید ضد دیالک تیکی آن را پیدا کرد.

·        ضد دیالک تیکی رو سپیدی، روسیاهی است که به نوبه خود دعای منفی توده ای ـ آذری است.

·        ستمدیدگان توده ای ـ آذری (و عمدتا مادران و خواهران)  که قادر به داد ستانی نمی شوند، با تسلیحات دعای منفی (نفرین) به آوردگاه طبقاتی می روند و برای ستمگر، روی سیاه در دنیا و عقبا آرزو می کنند.

·        حالا می توان محتوای مفهوم «رو سپیدی» شهریار را دریافت:

·        شهریار برای حیدربابا سربلندی دنیوی و اخروی آرزو می کند.

·        به عبارت دیگر  برای حیدر بابا نیک بختی، سعادت و بهشت دنیوی و اخروی آرزو می کند.

·        سوالی که ما را از دیرباز به خود مشغول می دارد، این است که چرا روسپیدی به آرزوی توده ای ـ آذری تبدیل شده است؟

3

حیدربابا ،‌ سنوْن اوْزوْن آغ اوْلسون  

·        این مسئله احتمالا علل مادی، روحی، اوبژکتیو و سوبژکتیو دارد:

الف

·        علل مادی و اوبژکتیو و تعیین کننده این مسئله، دشواری زندگی مبتنی بر پاکی و پارسائی در جامعه طبقاتی با سطح توسعه فوق العاده نازل نیروهای مولده  است.

·        در این جور جوامع، تولید نعمات مادی و فکری و هنری دشوار است.

·        به همین دلیل، جامعه و همبود با کمبود مواد حیاتی مادی و روحی روبرو ست.

·        در نتیجه، ربودن لقمه مادی، روحی، فکری و هنری برای سفره خویش به انحای مختلف و متفاوت، آشکار و نهان از سفره مادی، روحی، فکری و هنری همنوع در دستور روز اعضای جامعه قرار دارد.

·        به همین دلیل همه در پیشگاه وجدان خویش و یا حتی در پیشگاه همنوعان خامش و گویای خویش رو سیاه اند.

ب

·        علل و دلایل روحی و سوبژکتیو روسیاهی که خواه و ناخواه، ریشه در علل و دلایل اوبژکتیو دارند، به نوبه خود موجب روسیاهی اعضای جامعه (چه جامعه طبقاتی و چه جامعه بی طبقه) می گردند.

·        یکی از آن علل و دلایل سوبژکتیو، کوته اندیشی، کوته بینی، خریت و نادانی است.

·        گاهی ستم به همنوع و روسیاهی عیان و نهان ناشی از آن، دست خود اعضای جامعه نیست.

·        به همین دلیل، حریفی می گوید:  

خریت ستمگر کند فرد را

·        سؤال این است که چرا حتی در جامعه بی طبقه، علل و دلایل روحی و سوبژکتیو دست بردار نیستند، اگرچه جامعه بر علل و دلایل مادی و اوبژکتیو چیره گشته است؟ 

4

·        برای پاسخ به این پرسش باید با مفهوم فلسفی «استقلال نسبی» آشنا شد.

·        چیزها، پدیده ها، سیستم ها و روندهای هستی طبیعی و اجتماعی و فکری پس از پیدایش، چه بسا استقلال نسبی کسب می کنند و بی اعتنا به بود و نبود منشاء خویش، ادامه حیات می دهند و بطور مثبت و منفی مؤثر می افتند.

·        بهترین مثال برای مفهوم «استقلال نسبی»، همین مذاهب رنگارنگ اند.

·        مذاهب پدیده های متعلق به عهد عتیق اند و قاعدتا باید بسان عتیقه جات دیگر در موزه جات باشند و نه در واتیکان و جماران و جمکران و کاخ سپید ایالات متحده امریکا و فدراسیون روسیه و غیره.

·        ولی چه می شود کرد، که مذاهب و خرافات دیگر به دلیل دشواری روشنگری علمی و انقلابی، کسب استقلال نسبی کرده اند و جامعه و جهان را به جهنمی مبدل کرده اند که قرار بود در عقبای موهوم موعود وجود داشته باشد و نه در دینای حی و حاضر و موجود.

ادامه دارد.