سیری در شعری از مهدی اخوان ثالث (102)

مهدی اخوان ثالث

(1307 ـ 1369)

در آن لحظه

از این اوستا

(1344)

ویرایش و تحلیل از

ربابه نون

در آن لحظه که من از پنجره بیرون نگا کردم

کلاغی روی بام خانه ی همسایه ی ما بود

و بر چیزی ـ نمی دانم چه ـ  شاید تکه استخوانی

دمادم ـ تق و تق ـ منقار می زد، باز

و نزدیکش کلاغی روی آنتن قار می زد، باز

نمی دانم چرا، شاید برای آنکه این دنیا بخیل است

و تنها می خورد، هر کس که دارد

·        یکی از ویژگی های اخوان صرفه جوئی در کلام است.

·        این مسئله در این بند شعر آشکار می گردد:

1

در آن لحظه که من از پنجره بیرون نگا کردم

کلاغی روی بام خانه ی همسایه ی ما بود

و بر چیزی ـ نمی دانم چه ـ  شاید تکه استخوانی

دمادم ـ تق و تق ـ منقار می زد، باز

·        منظور اخوان این است که کلاغ روی بام خانه همسایه در حال تغذیه است:

·        کلاغ احتمالا مغز تکه استخوانی را به مدد منقار بیرون می آورد و می خورد.

2

و نزدیکش کلاغی روی آنتن قار می زد، باز

·        اخوان می کوشد تا دلیلی برای غار غار کلاغ دیگر بیابد و می یابد.

·        البته به مدد تخیل و حدس و گمان:   

3

نمی دانم چرا، شاید برای آنکه این دنیا بخیل است

و تنها می خورد، هر کس که دارد

·        به گمان اخوان کلاغ نشسته بر روی آنتن به دلیل بخیل بودن دنیا غار غار سر داده است.

·        اخوان ضمنا تعریفی از مفهوم «بخل» عرضه می دارد:

·        بخل ضد بخشش است.

·        بخل این است که یکی بخورد و به دیگری ندهد.

·        دلیل غار غار کلاغ بخل دنیا ست.

4

نمی دانم چرا، شاید برای آنکه این دنیا بخیل است

و تنها می خورد، هر کس که دارد

·         اخوان از دید آدم ها، کلاغ ها را ارزیابی می کند.

·        اخوان از کلاغ انتظار دارد که مغز استخوان را به تساوی تقسیم کند.

·        این اما به معنی عدالت و انصاف که نیست:

·        این به معنی بیداد است.

·        چون یکی باید کار کند و دیگری بخورد.

·        یکی رنج برد و دیگری نا برده رنج، گنج برد.

.

·        عدالت و انصاف اگر این باشد، همان بهتر که اصلا نباشد.

·        چون در سایه این عدالت و انصاف بخشی از جامعه از قبل رنج همنوع تغذیه می کند و انگل  واره می شود.

 

5

در آن لحظه از آن آنتن چه امواجی گذر می کرد

که در آن موج ها شاید یکی نطقی در این معنی که «شیرین است، غم،

شیرین تر از شهد و شکر»، می کرد

·        معنی تحت اللفظی:

·        در آن لحظه از آنتن امواجی گذر می کرد.

·        شاید کسی ضمن سخنرانی می گفت:

·        غم شیرین تر از شهد و شکر است.

·        اخوان در این بند شعر، با تیر واحدی چندین نشان مختلف می زند: 

الف

·        اولا این تصور را القا می کند که گویا کلاغ سخنرانی حریف راجع به غم را می شنود. 

ب

·        ثانیا این تصور را القا می کند که گویا کلاغ نشسته بر آنتن به عوض مغز استخوان، غم می خورد.

  

پ

·        ثالثا تأثیر پسیکولوژیکی غمخواری را به بحث می کشد.

·        غمخواری بلحاظ پسیکولوژیکی خود بحث شورانگیزی است.

·        غمخواری گاهی واقعا هم می تواند شیرین تر از شهد و شکر باشد.

·        دلیل شیرینی غم اما چیست؟    

6

نمی دانم چرا، شاید برای آنکه این دنیا عجیب است

شلوغ است

دروغ است و غریب است

·        معنی تحت اللفظی:

·        دلیل غار غار کلاغ شاید این باشد که دنیا عجیب و غریب و شلوغ و دروغ است.

·        اخوان به دنبال دلیلی برای غار غار کلاغ می گردد.

·        دلایل اخوان برای غار غار کلاغ ماتریالیستی و رئالیستی اند.

·        با دنیا در رابطه اند.

·        با مناسبات طبیعی و اجتماعی در رابطه اند.

·        با بخل دنیا و با عجیبی و غریبی و شلوغی و کذب دنیا در رابطه است.

·         

·        غار غار کلاغ از دید اخوان فرمی از انتقاد اجتماعی است.

·        فرمی از انتقاد دنیوی است.

·        اخوان بدین طریق، کلاغ را هومانیزه و سوسیالیزه می کند.

·        کلاغ انسان واره می اندیشد.

7

و در آن موج ها، شاید در آن لحظه جوانی هم

برای دوستداران صدای پیر مردی، تار می زد، باز

·        معنی تحت اللفظی:

·        در امواج آنتن شاید جوانی تار می زد و پیر مردی برای هواداران صدایش، آواز می خواند.

·         

·        اخوان احتمالا غار غار کلاغ را به آواز پیر مرد تشبیه می کند.

·        چون غار غار کلاغ بعض آلود است.

·        دلایل غار غار کلاغان خود مسئله ای قابل بررسی است.

·        کلاغان جانوران اندیشنده اند.

·        شاید اخوان به دلیل غار غار بغض آلود کلاغ است که به مفهوم غم می رسد.

·        برای اینکه منشاء بغض می تواند غم هم باشد.

ادامه دارد.