سیری در شعری از مهدی اخوان ثالث (47)

قصه ی شهر سنگستان

از این اوستا

(1344)

ویرایش و تحلیل از

ربابه نون

  

کفتر دوم:

نشانی ها که گفتی هر کدامش برگی از باغی است

و از بسیارها تایی

به رخسارش عرق هر قطره ای از مرده دریایی

نه خال است و نگار آنها که بینی، هر یکی داغی است

که گوید داستان از سوختن هایی

1

یکی آواره مرد است، این پریشانگرد

همان شهزاده ی از شهر خود رانده

نهاده سر به صحرا ها

گذشته از جزیره ها و دریا ها

نبرده ره به جایی، خسته در کوه و کمر مانده

·        معنی تحت اللفظی:

·        این مرد آواره و گمکرده راه، همان شاهزاده ای است که از کشورش رانده شده، سر به صحراها نهاده، از جزایر و دریاها گذشته، ولی به جائی نرسیده و از فرط خستگی، در کوه و کمر مانده است.

2

·        استنباط کفتر دوم رفته رفته روشنتر می شود.

·        کفتر بدبین اکنون قهرمان قصه غصه را شاهزاده ای مطرود از کشور خویش تصور و تصویر می کند و بلحاظ استنباط به کفتر اول نزدیک تر می شود.

·        ولی سوبژکت طرد او را از قلم می اندازد:

·        کفتر دوم این مسئله را حتی طرح نمی کند که چه نیروئی شاهزاده را از کشورش رانده است.

 3

کفتر اول:

اگر نفرین، اگر افسون، اگر تقدیر، اگر شیطان

به جای آوردم او را، هان

همان شهزاده ی بیچاره است، او که شبی دزدان دریایی

به شهرش حمله آوردند

·        معنی تحت اللفظی:

·        صرفنظر از اینکه چه علتی برای این بیچارگی تصور کنیم، مثلا نتیجه نفرین بدانیم و یا نتیجه سحر و جادو، نتیجه سرنوشت بدانیم و یا نتیجه توطئه ابلیس، من این شخص خفته در سایه درخت سدر را شناختم.

·        این همان شاهزاده بیچاره ای است که دزدان دریایی شبی به کشورش حمله آوردند.

4

به جای آوردم او را، هان

همان شهزاده ی بیچاره است، او که شبی دزدان دریایی

به شهرش حمله آوردند

·        کفتر اول، ایراد علی (علت و معلولی) حدس کفتر دوم را در می یابد و بر طرف می سازد:

·        کفتر اول دیالک تیک علت و معلول را به شکل دیالک تیک حمله دزدان دریایی و آوارگی شاهزاده بسط و تعمیم می دهد.

·        این ولی هنوز همه بضاعت معرفتی ـ نظری اخوان نیست.

·        اخوان می داند که هر علتی، به نوبه خود معلولی است.

·        اگر حمله دزدان دریایی، علت آوارگی شاهزاده است، خود حمله آنها معلول چیست؟

     

5

اگر نفرین، اگر افسون، اگر تقدیر، اگر شیطان

به جای آوردم او را، هان

·        از دید کفتر اول، علت حمله دزدان دریایی به کشور شاهزاده می تواند به شرح زیر باشد:     

الف

·        می تواند لعنت و نفرین قوای طبیعی، اجتماعی و یا ماورای طبیعی و ماورای اجتماعی باشد.  

ب

·        می تواند سحر و افسون و حیله و نیرنگ دشمنان شاهزاده و کشورش باشد.  

   

پ

·        می تواند سرنوشتی و تقدیری باشد.  

ت

·        می تواند دسیسه و ترفند ابلیس باشد.      

6

بلی، دزدان دریایی و قوم جادوان و خیل غوغایی

به شهرش حمله آوردند

·        معنی تحت اللفظی:

·        آری.

·        دزدان دریایی، قوم جادو و اراذل و اوباش به کشورش حمله آوردند.

·        اکنون عیب و نقص دیالک تیکی جمله قبلی بر طرف می شود:

الف

همان شهزاده ی بیچاره است، او که شبی دزدان دریایی

به شهرش حمله آوردند

·        اخوان با مفهوم دزدان دریایی، قطب خارجی دیالک تیک داخلی و خارجی را مطرح می ساخته بود.

·        قطب خارجی اما هرگز نمی تواند بدون وحدت با قطب داخلی (پایگاه ملی و یا داخلی) موفق شود.

·        حمله بر کشوری، همیشه دیالک تیکی است:

·        حمله بر کشوری همیشه داخلی ـ خارجی است و از قضا نقش تعیین کننده در این دیالک تیک از آن داخلی است.

·        عدم موفقیت امپریالیسم در افغانستان و عراق و لیبی و سوریه و سومالی و غیره به دلیل ضعف قطب ارتجاعی ملی و یا داخلی است.

ب

بلی، دزدان دریایی و قوم جادوان و خیل غوغایی

به شهرش حمله آوردند

·        اکنون قطب داخلی دیالک تیک داخلی ـ خارجی تعیین می شود:

·        قوم جادوان و خیل غوغائی

7

و او مانند سردار دلیری، نعره زد بر شهر

دلیران من، ای شیران

زنان، مردان، جوانان، کودکان، پیران

و بسیاری دلیرانه سخن ها گفت، اما پاسخی نشنفت

·        معنی تحت اللفظی:

·        شاهزاده مطرود از کشور خویش، بسان سردار دلیری جمعیت کشور را مورد خطاب قرار داد:

·        «دلیران من.

·        ای شیران.

·        ای زنان، مردان، جوانان، کودکان، پیران.»

·        وضمنا سخنان جسورانه زیادی بر لب راند.

·        اما واکنشی ندید.

8

و او مانند سردار دلیری، نعره زد بر شهر

دلیران من، ای شیران

زنان، مردان، جوانان، کودکان، پیران

·        اخوان اکنون جبهه مقاومت و آزادی و استقلال و پیکار را تشریح می کند:

·        اخوان اینجا دیالک تیک شخصیت و توده را به شکل دیالک تیک شاهزاده و ملت بسط و تعمیم می دهد و با دقتی مارکسیستی ـ لنینیستی، نقش تعیین کننده در این دیالک تیک شخصیت و توده را از آن توده می داند.

9

و بسیاری دلیرانه سخن ها گفت، اما پاسخی نشنفت

·        اخوان ضمنا دلیل شکست شاهزاده را و آوارگی او را به نام می نامد:

·        عدم حمایت توده از شخصیت.

 

10

و او مانند سردار دلیری، نعره زد بر شهر

دلیران من، ای شیران

زنان، مردان، جوانان، کودکان، پیران

·        دیالک تیک شخصیت و توده یکی از فرم های بسط و تعمیم دیالک تیک شخصیت و تاریخ (پله خانف) است.

·        لکوموتیو تاریخ، توده است.

·        در مفهوم ماتریالیستی ـ تاریخی شخصیت، حزب طبقه، رهبری حزب، تشکیلات سیاسی، سردار، قهرمان و غیره تجرید می یابند.

·        پیش شرط موفقیت شخصیت، حمایت توده ای است.

·        به همین دلیل، شخصیت و یا حزب باید سگ توده باشد.

·        مدافع اصیل و بی ریای منافع استراتژیکی توده باشد.

·        مشخصه ستایش انگیز بلشویسم، همین پیوند ژرف با توده بوده است.

ادامه دارد.