سیری در شعری از مهدی اخوان ثالث (41)

داد و دوستی

اثری از 

الوارو کونهال

رهبر حزب کمونیست پرتقال

قصه ی شهر سنگستان

از این اوستا

(1344)

ویرایش و تحلیل از

ربابه نون

  

دو تنها، رهگذر کفتر

نوازش های این، آن را تسلی بخش

تسلی های آن، این را نوازشگر

خطاب ار هست:

«خواهر جان»

جوابش:

«جان خواهر جان»

·        معنی تحت اللفظی:

·        رابطه دو کفتر تنها و رهگذر نشسته بر سدر کهنسال، مبتنی بر همدردی متقابل بود:

·        یکی از نوازش های دیگری تسلی خاطر می یابد و دیگری از تسلی های همنشین، نوازش می یابد.

·        خطاب آندو خواهر به یکدیگر مبتنی بر مهر بود.

1

·        اخوان در این بند شعر، رابطه دو راوی قصه ی غصه را تشریح می کند.

·        رابطه دو کفتر راوی قصه ی غصه، رابطه ای مبتنی بر خواهری، دوستی، دلبستگی و همبستگی است.

·        سؤال این است که چرا؟

·        چرا اخوان رابطه دیگری را میان دو هماندیش برقرار نمی کند؟

·        اگر شعرای طبقه حاکمه، مثلا احمد شاملو و امثالهم بودند، یکی از دو کفتر را ابر کفتر تصور و تصویر می کردند و دیگری را نوکر کفتر.

·        چرا اخوان، سنت فئودالی ـ فاشیستی ـ فوندامنتالیستی حاکم بر شعر را در هم می کوبد و طرح طراز نوینی در می افکند؟     

2

بگو با مهربان خویش:

«درد و داستان خویش

نگفتی، جان خواهر، اینکه خوابیده است، اینجا کیست؟

ستان (بر پشت)  خفته است و با دستان فرو پوشانده، چشمان را

تو پنداری، نمی خواهد ببیند، روی ما را نیز کاو را دوست می داریم.»

·        معنی تحت اللفظی:

·        با خواهر مهربانت درد خود را و داستان خود را بگو.

·        ضمنا بگو:

·        «اینکه در اینجا بر پشت خفته و با دستانش چشمانش را پوشانده کیست که انگار نمی خواهد، حتی روی ما را که دوستدارش هستیم، ببیند؟»

3

بگو با مهربان خویش

·        گفت و گو میان دو کفتر، در این بند شعر آغاز می شود تا قصه ی غصه تبیین یابد.

·        طرز تبیین اخوان اما از طراز طراز نوینی است:

·        معمولا طرز تبیین دیگری در این جور گفت و گو ها رواج دارد.

·        مثلا گفته می شود:

·        خواهر مهربانم، بگو دردت و داستانت چیست؟

·        اخوان اما وارونه این طرز تبیین رایج از دیرباز را عرضه می دارد:

·        با خواهر مهربان خود بگو.

·        این تغییر فرم تبیین اما حاکی از چیست؟

·        این دیالک تیک مهر (دوستی) اخوان حاکی از کدام ایده ئولوژی است؟

4

بگو با مهربان خویش،

·        فروغ تیزبین و ژرف اندیش می گفت:

·        «اخوان شبیه هیچ کدام از شعاری معاصر نیست.

·        اخوان آدمی را به یاد سعدی می اندازد.»

·        (نقل به مضمون)  

·        حق با فروغ است.

·        تأمل روی اشعار اخوان شباهت ماهوی غریبی به تأمل روی اشعار سعدی دارد.

·        از تأمل روی اشعار و افکار این دو خردمند بزرگ فقط می توان آموخت.

·        اخوان طرز تفکر فئودالی دیر آشنا را ـ بی پروا و بی سر و صدا ـ به تبر انتقاد انقلابی می بندد:

·        نفی دیالک تیکی می کند:

·        حکم رایج «خواهر مهربانم، بگو» را با «با خواهر مهربانت، بگو» جایگزین می سازد.

·        سؤال این است که چه تفاوت و تضادی بین این دو نوع تبیین هست؟

·        دیالک تیک مهر، دیالک تیک دوستی چه محتوائی دارد؟

5

بگو با مهربان خویش

·        تفاوت و تضاد دیالک تیک عشق با دیالک تیک مهر، دیالک تیک عاشق و معشوق با دیالک تیک کفتر اول و کفتر دوم به مثابه دو دوست و یا دو خواهر، در این است که دیالک تیک عشق مبتنی بر نیاز، نابرابری، وابستگی و اهلیت (اهلی کردن و اهلی شدن)  است.

·        در حالی که دیالک تیک دوستی، دیالک تیک کفتر اول و کفتر دوم، مبتنی بر بی نیازی، برابری، خواهری، برادری، اختیار (آزادی)، خودمختاری (استقلال اندیشه و عمل)، هومانیسم، همبستگی و دلبستگی متقابل است.

6

بگو با مهربان خویش

·        به همین دلیل، کفتر اول خود را سرچشمه مهر، دهنده و بخشنده ی مهر قلمداد می کند و نه نیازمند مهر و نه ستاننده ی مهر.

·        دیالک تیک یونیورسال داد و ستد، در دیالک تیک دوستی، به شکل دیالک تیک بخشنده ی مهر (داد) و پذیرنده درد (ستد)     بسط و تعمیم می یابد.

·        در ادامه تحلیل همین بند شعر، به این حقیقت امر بیشتر پی خواهیم برد.

·        سؤال این است که این دیالک تیک دوستی، این دیالک تیک داد مهر و ستد درد چه پیامدهائی در رابطه با رابطه ی دو دوست به دنبال می آورد؟

 

ادامه دارد.