سیری در جهان بینی پرویز ناتل خانلری (13)

پرویز ناتل خانلری

تحلیلی از

یدالله سلطانپور  

عقاب

ادامه

دیگر، این خاصیت مردار است

عمر مردار خوران بسیار است

گند و مردار بهین درمان است

چاره ی رنج تو ز آن، آسان است

·        معنی تحت اللفظی:

·        دلیل دیگر طول عمر ما، مردار خواری است.

·        بهترین درمان درد تو، لجن و لاشه است.

·        در ایده ئولوژی طبقه حاکمه، تغذیه از نعمات مانده و پس مانده نه اجبار مبتنی بر مناسبات اجتماعی حاکم، نه آخرین راه برای نجات از مرگ، بلکه فضیلتی است.

·        تغذیه از لجن و لاشه بزعم خانلریسم، اولین انتخاب توده های مولد و زحمتکش است.

1

·        خانلری برای خام و خر کردن خواننده شعرش طرز زیست کلاغان را حتی تحریف می کند.

·        تغذیه از مواد غذائی پنهان در لجن و لاشه نه اولین انتخاب کلاغان، بلکه آخرین اجبار آنها برای نجات از مرگ است.

·        کلاغان پرندگان تیزهوشی اند و عاجز از تمیز نیک از بد نیستند.

·        این اما به نفع ایده ئولوژی خانلری نیست.

·        هیچ رعیت و کارگر و کنیز و کلفتی تغذیه از اغذیه سگ و گربه را بر تغذیه متمدنانه در آشپزخانه ترجیح نمی دهد و استراحت در طویله را بر استراحت در اتاق خواب نیز به همین سان.

·        خانلری به خوانندگان شعر خود دروغ می گوید.

2

خیز و ز این بیش،‌ ره چرخ مپوی

طعمه ی خویش بر افلاک مجوی

ناودان، جایگهی سخت نکو ست

به از آن کنج حیاط و لب جو ست

من که صد نکته ی نیکو دانم

راه هر برزن و هر کو دانم

خانه اندر پس باغی دارم

و اندر آن گوشه سراغی دارم

خوان گسترده الوانی هست

خوردنی های فراوانی هست»

·        معنی تحت اللفظی:

·        پا شو و بیش از این بلند پروازی مکن.

·        طعمه خود را در آسمان شکار مکن.

·        سعی کن در ناودان و کنج حیاط و لب جویبار زندگی کنی.

·        من هزاران نکته نیکو می دانم و راه هر کوچه و برزن را می شناسم.

·        در گوشه ای در پشت باغی سفره رنگارنگی از لجن و لاشه پهن است.

·        کلاغ پس از مقایسه طرز زیست خود با عقاب، نسخه نجات می نویسد:

الف

·        رهنمود اولش این است که عقاب ترک پرواز کند و در کنج حیاط و لب جو و ناودان بسر برد.

·        چون قبلا گفته که باد باعث کوتاهی عمر می شود.

ب

·        رهنمود دوم کلاغ تغییر طرز تغذیه است:

·        عقاب باید به جای شکار، از لجن و لاشه تغذیه کند.

·        محل وجود لجن و لاشه را هم می شناسد و نشانش می دهد.

3

آن چه ز آن، زاغ چنین داد سراغ

گندزاری بود اندر پس باغ

بوی بد ، رفته از آن ، تا ره دور

معدن پشه، مقام زنبور

نفرتش گشته بلای دل و جان

سوزش و کوری دو دیده از آن

آن دو همراه رسیدند از راه

زاغ بر سفره ی خود کرد، نگاه

گفت :

«خوانی که چنین الوان است

لایق محضر این مهمان است

می کنم شکر که درویش نی ام

خجل از ما حضر خویش نی ام»

·        معنی تحت اللفظی:

·        محل تغذیه ای که کلاغ سراغ داشت، لجن زاری متعفن بود که از پشه و زنبور پر بود و بوی بد آن تا فرسنگ ها می رفت.

·        وقتی عقاب و کلاغ بدانجا رسیدند، کلاغ نگاهی به سفره کرد و گفت:

·        «سفره اعیانی شایسته مهمانی مثل تو ست.

·        خدا را شکر که فقیر نیستم و سفره ام به وقت رسیدن مهمان، خالی نیست.»

·        این بند از شعر خانلری ما را بی اختیار به یاد فیلمی تحت عنوان «حکومت نظامی» از سال 1972 می اندازد:  

https://www.youtube.com/watch?v=aLxTu9ruClw

·        مبارزین انقلابی به زور اسلحه سوار ماشین های عقابان کشوری از امریکای لاتین می شوند، تا ماشین شان را برای آدم ربائی مورد استفاده قرار دهند.

·        از قضا آنها هم عقابان شهر را به مناطقی از شهر می برند که محل سکونت و زیست کلاغان شهر اند و سفره های گسترده ای از زباله پهن است.  

·        این کرد و کار کلاغ ـ از قضا ـ حاوی طنز تلخی است.

·        طنزی که خانلری ها به احتمال قوی نمی فهمند.

·        جستن گنج خویش در گند زباله ها نه داوطلبانه، بلکه تحمیلی است.

·        خانلری از شلاق نامرئی نان و جان بی خبر است.

·        همه اعضای همه طبقات اجتماعی انگل و مفتخور نیز به همین سان.

4

گفت و بشنود و بخورد از آن گند

تا بیاموزد از او مهمان پند

·        معنی تحت اللفظی:

·        کلاغ برای آموزش عقاب دست به طعام می برد.

·        درست همین کار را  مبارزان انقلابی امریکای لاتین با اعضای طبقه حاکمه می کنند.

5

عمر در اوج فلک، برده به سر

دم زده در نفس باد سحر

ابر را دیده به زیر پر خویش

حیوان را همه فرمانبر خویش

بارها آمده شادان ز سفر

به رهش بسته فلک طاق ظفر

سینه ی کبک و تذرو و تیهو

تازه  و گرم شده طعمه ی او

اینک افتاده بر این لاشه و گند

باید از زاغ بیاموزد، پند

·        معنی تحت اللفظی:

·        عقاب که در اوج آسمان زیسته و هوای تر و تمیز تنفس کرده، ضمنا فراتر از ابر و فرمانفرمای همه جانوران بوده، عقاب که بارها با چنگال پر از شکار آمده و طبیعت برایش طاق نصرت بسته، عقاب که از سینه تازه و گرم کبک و تذرو و تیهو تغذیه کرده، اکنون بر سر سفره لجن و لاشه نشسته و گوش به اندرز کلاغ سپرده است.

·        خانلری در این بند شعر همه معیارهای ارزشی طبقاتی ـ فئودالی را با دقتی عظیم برمی شمارد:

6  

عمر در اوج فلک، برده به سر

دم زده در نفس باد سحر

·        خانلری در این بیت طرز زیست عقاب را با طرز زیست کلاغ و در حقیقت طرز زیست اعضای طبقه حاکمه را با طرز زیست توده ها مورد مقایسه قرار می دهد:

·        در این بیت دیالک تیک عقاب و کلاغ و یا دیالک تیک طبقه حاکمه و توده های مولد و زحمتکش به شکل دیالک تیک بالائی ها و پایینی ها، به شکل دیالک تیک شمال شهر ها و جنوب شهرها بسط و تعمیم می یابد.

·        محیط زیست طبقه حاکمه در شمال شهر ها هم از همین قرار است.

7

ابر را دیده به زیر پر خویش

حیوان را همه فرمانبر خویش

·        تعریف طبقه حاکمه در این بیت صراحت بیشتری کسب می کند:

·        خانلری عقاب را سرور عناصر طبیعی بی جان (ابر) و جاندار (حیوان) تصور و تصویر می کند.

·        این همان تعریف طبقه حاکمه است:

·        این همان تحت تملک طبقاتی خویش داشتن وسایل تولید و ثروت و نعمت طبیعی (رودخانه ها، دریاها، جنگل ها، آبشارها، معدن و منابع زیر زمینی، اراضی کشاورزی) و وسایل تولید اجتماعی (کارخانجات، ماشین آلات، بانک ها، مستغلات) و نیروهای مولده انسانی (توده های مولد و زحمتکش) است.  

8

ابر را دیده به زیر پر خویش

حیوان را همه فرمانبر خویش

·        در ایده ئولوژی فئودالی خانلری سلطه عقاب بر جانوران، امری مشروع و مباح و طبیعی است و حتی جزو سجایای طبقاتی عقاب است.

·        خواننده عقب مانده و بدبخت بی آنکه متوجه شود، زهر ایده ئولوژی فئودالی خانلری را داوطلبانه و با هارت و پورت سر می کشد و شاید برای تمامی عمر نکبت بارش مسموم شود.

·        خانلری فرمانفرمائی طبقه حاکمه انگل و پتیاره بر توده های مولد و زحمتکش را حق خدا دادی و طبیعی آن می داند.

·        فقط کافی است که وسایل تولید از سلب مالکیت کنندگان آغازین (اشرافیت بنده دار و فئودال و بورژوازی)، سلب مالکیت خصوصی شوند و تحت تملک صاحیان و مولدان اصلی آنها (توده های مولد و زحمتکش)   در آیند تا دو زاری روشنفکران  خنگ و خرفت طبقه حاکمه بیفتد و ببینند که حضرات حتی قادر به سیر کردن شکم خویش نیستند.

ادامه دارد.